Özellikle Sağlık Binaları veya kompleksleri projelerinde gündemde olan TAB (Testing, Adjusting and Balancing) ya da Türkçe olarak TAD (Test, Ayar ve Dengeleme) çalışmalarında, havalandırma kanal kaçaklarının teknik şartnamelerde istenilen sınıfta olmaması, yüklenici firmaların başını ağrıtan, planlanan kazancını azaltan belki de kaybetmesine yol açan ve piyasadaki itibarını zedeleyen çok önemli ancak bir o kadar da çözümü kolay bir sorundur.

Çözüme ilişkin ana başlıklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

• Taşeron seçiminde dikkat edilmesi gereken konular
  • Taşeronun işçi seçimi ile ilgili gereklilikler
  • Taşeronun teknik ekibi ile ilgili gereklilikler
• Uygulama takibinde dikkat edilmesi gereken konular
  • TAB ekibinin işin başında oluşturulması
  • Formen görev tanımlarının doğru yapılması
  • Malzemenin doğru uygulanması
• Malzeme seçiminde dikkat edilmesi gereken konular
  • Malzemenin doğru seçilmesi

Taşeronun işçi seçimi ile ilgili gereklilikler

Öncelikle, çalışılacak alt yüklenicinin seçilmesinde belirleyici kriterlerin en başında gelenlerinden birinin fiyatın yanısıra mesleki yeterliliğe haiz ekip çalıştıran bir firmayla çalışılmasının tercih edilmesi olmalıdır. Fiyatı ucuz olan firmanın mesleki yeterliliğe haiz olmayan işçileri, para kazandırmamakta tam tersine aşağıdaki nedenlerden dolayı para kaybettirmektedir;

• Daha başlangıçta, malzemenin şantiye sahasında montaj yerine taşınması esnasında problem başlamaktadır. Fabrikadan paletlerle ve sipariş numaralarıyla gelen kanallar, sahada bazen kamyondan elle indirilmekte, montaj yerine götürülürken ya da çıkarılırken elle taşınmaktadır. Özensizce paldır küldür yapılan bu indirme ve/veya taşımada yaptığı işin öneminin bilincinde olmayan işçi kanala zarar vermekte, köşelerin veya gövdenin deforme olmasına ve kanalların işlevinin zayıflamasına hatta bazen kullanılamaz hale gelmesine neden olmaktadır. Köşeleri deforme olan kanal, montaj esnasında birleşeceği kanalın köşesine bu deformasyonu aktarmaktadır. Çünkü kasma yapmaktadır ve karşı kanaldaki köşeyi de kendine doğru kastırmaktadır. Yani, en kısa söylenecek şekliyle; deformasyon bulaşıcıdır.

  ---

  “Her tür deformasyon, bulaşıcıdır” – A. Hakan Bayramoğlu

  ---

• Kanalların fabrikada mastiklenen veya silikonlanan iç kenet yerleri, nakliye ve şantiyedeki yatay-düşey taşımalar esnasında genleşme-sıkışma zorlamasından dolayı metalden ayrılmakta, yapıştığı ya da temas halinde olduğu yüzeyi bırakmaktadır. Bakıldığında silikonlu gibi görülen bu kenet yerleri aslında hava kaçırma yeridir ve montajdan sonra doğru kaçırma yerinin tespiti çok zordur. Bu nedenle de montaj sonrası asıldığı yükseklikte kenetlerin boydan boya mastiklenmesi zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle şantiyede çalışacak işçinin mesleki yeterliliğe haiz bilinçte olması, taşımadaki zayiatları en aza indirecektir. Kötü taşıma nedeniyle, zaman ve malzeme kaybının yanısıra testten geçmeyen ve "kendi üretimimiz" olan kanalların piyasadaki marka itibarı gereksiz yere zedelenmektedir. Zedelenen marka itibarı, kaybedilen gelecek demektir.
  
  
• İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı konusunda yetkin taşeronlar tercih edilmelidir. Bu konu sadece prosedür yerine gelsin için değil gerçekten olması gereken şekliye sıkı sıkıya takip edilmelidir.

Taşeronun teknik ekibi ile ilgili gereklilikler

Çalışan işçinin mesleki eğitim eksikliği konusu kadar önemli bir başka kriter de taşeronun şantiyede istihdam edeceği teknik ekibinin yeterliliğidir. Havalandırma kanalı konusunda tecrübeli olmayan makine mühendisinin, havalandırma taşeronu tarafından istihdam edilmesinin, firmanız için bir anlamı yoktur. Bu konunun, yapılacak sözleşmelerde zorunlu maddelerden biri olması ve en az 5 yıl havalandırma kanalları konusunda şantiye tecrübesi bulunan bir mühendisin taşeron tarafından daimi istihdamının sağlanması gerekir.
Mühendis ve teknikerlerin iş takibi konusunda yetkin olmaları, her şekilde iş programı takibi ve günlük raporlama yapabilecek tecrübede olmaları gerekmektedir.

Uygulama takibinde dikkat edilmesi gereken konular

TAB ekibinin işin başında oluşturulması

TAB ekibinin mekanik kapsamda sorunlu olması en muhtemel olan kanal işleri başlangıcında işin başında oluşturulması, taşeronun sözleşme şartlarına uygun davranmasını zorunlu kılacaktır.
Bu sayede işin ilerleyen zamanlarında karşımıza çıkabilecek problemler önceden engellenmiş olacaktır veya gerekirse taşeron değiştirilecektir. Çünkü TAB ekibinde yer alan ve projelendirme dışında çalışan saha elemanları kanalların şantiyeye gelmesinden itibaren kalite kontrol, taşıma, montaj ve benzeri konularda taşeronu izlemeye alacaktır ve ilk yapılan montaj uygulamaları teste tabi tutularak işin ciddiyetinin hem taşeron hem de çalışanları tarafından anlaşılmasını sağlayacaktır.

Formen görev tanımlarının doğru yapılması

Firmaların bünyesinde havalandırma işlerinden sorumlu olarak çalışacak formenlerin görev tanımları ve kendilerinden beklenen raporlamalar çok net bir şekilde görev tanımlarında belirtilmelidir.
Burada en önemli konu, formenlerin, çok dinamik olan havalandırma işlerinin takibi için yeterli zamanı bulacağı şekilde başka işlerden arındırılmalarıdır. Formen devamlı sahada ve planlanan şekliyle yani kat kat veya bölüm bölüm izlemesi gereken ekiplerin takibinde bulunabilmelidir. Bu sayede gerek işin kalitesi yüksek tutulabilecek ve gerekse montaj malzemesi sarfiyatının en aza indirilmesi sağlanacaktır. Burada, şantiyede istihdam edilecek formenlerin şirkete maliyeti, yerlerde, çerde çöpte olmayan montaj malzemeleri veya defalarca tamirat yapılmadan testi geçen kanalların sayesinde kolaylıkla karşılanacaktır. Tabii olarak formenlerin sorumlu oldukları işe göre yeterli tecrübeye sahip oldukları konusunda şüphe bulunmadığı düşünülerek bu değerlendirme yapılmıştır.

Malzemelerin doğru uygulanması

Conta konusunda ;

Kanal flanşına doğru şekilde conta montajını bilmeyen kanalcının şantiyede işi olmamalıdır. Havalandırma kanalı işinin en basit ve en başlangıçta öğrenilen conta konusu ciddiye alınmadığında inanılmaz karmaşık sonuçlar doğurabilmektedir.
Contanın uygulanacağı flanşın temiz olması, köşelerine silikon sıkılmamış olması ve contanın birleşiminin 45° açıyla yapılması çok önemlidir.
Ne yazık ki, contayı eline alan işçiye hemen yardımcı işçi demek adetten hale gelmiştir.

Klips konusunda ;

Klipsler, en kısası 25 mm uzunluktaki M8 civatalar kullanılarak sıkılmalı, şarjlı el aleti kullanılırken doğru tork ayarı ile sıkma yapılmalı, ne gevşek kalmalı ne de çok sıkılmalıdır.

Flanş konusunda ;

Aynı hatta kullanılacak kanal ve kanal ekipmanlarının flanş genişliklerinin aynı olması sağlanmalıdır. Bu nedenle, ya üretilecek kanalın flanşı seçilen kanal ekipmanlarına göre imal edilmeli, ya da alınacak kanal ekipmanları üretilecek kanalın flanşına uygun ebatlı olarak sipariş edilmelidir. Her iki durumun da uygulanmamış veya atlanmış olması durumunda araya galvaniz malzemeden bir tarafı 20 mm diğer tarafı 30 mm flanşlı adaptör yapılabilir. Bu durumda da proje teknik şartnamesinde eğer kanal hammaddesi paslanmaz talep edilmişse galvaniz-paslanmaz etkileşiminin ileride paslanmaz kanalı paslandırabileceği konusunun göz ardı edilmemesi gerekir.

Malzeme seçiminde dikkat edilmesi gereken konular

Kullanılacak malzemelerin doğru seçilmesi, bazen “ekmeği ekmekçiden alıp üste 5 kuruş fazla ödemeyi” gerektirse de ileride olabilecek kayıpları baştan engellediği için önem arzetmektedir.

• Klipslerin sac kalınlığının 2 mm’den az olmamasını,
• Klips cıvatalarının en az 25 mm uzunlukta olmasını,
• Contaların EPDM malzemeden ve en az 5 mm kalınlığında olmasını,
• Conta genişliklerinin kullanılan flanşlarla aynı ebatta seçilmelerini ve
• Sızdırmazlık için kullanılan malzemenin poliüretan bazlı mastik olmasını öneririm.

CAV, VAV, Damper ve benzeri gibi, kullanılacak kanal ekipmanlarının, şartnamelerdeki kanal sızdırmazlık sınıflarına uygun tedarik edilmesi konusu çok büyük önem arzetmektedir.

Sözün bittiği yer

Kanalların montajı esnasında, genellikle montaj malzemeleri işverenler ve/veya yükleniciler tarafından tedarik edilmekte ve taşeronlara birim metrekare başına bedel ödenerek işçilik yaptırılmaktadır.

Mesleki yeterliliğe sahip olmayan işçi doğru çalışamadığı için malzemeyi uygun şekilde kullanamadığından sık sık düşürmekte, deformasyonuna neden olmakta, düşürdüğü malzemeyi yerden almamakta, yerine hemen yenisini kullanmakta, bilinçsiz çalıştığı için işini bitirip çalışma yerini terk ederken depodan teslim aldığı malzemeyi ayrıldığı yerde unutmakta veya "kasten" bırakmaktadır. "Kasten" ibaresi tarafımdan da kasten kullanılmıştır çünkü daha mesleki yeterlilik eğitimi almamış belki de kahvehanede oyun oynamaktan kaldırılıp şantiyeye işçi olarak getirilmiş söz konusu işçi, en ufak bir sorununda çalıştığı firmaya zarar vermeyi bir görev olarak kendisine şiar edinmiştir. Sorun belki de, o gün servis edilen yemeği beğenmemiş olması kadar basittir. Oysa zarar verdiği kendi firması değil işveren ve/veya yüklenicidir. Yerlerde balya balya tijler, somunlar, cıvatalar ve klipsler, tozun toprağın içinde orası burası ezilmiş kanallar, izolasyon malzemeleri, kullanılmamış ama mekanda unutulmuş veya etrafa saçılmış şekilde görülebilmektedir. Kuruluşlarının nasıl daha büyük ve kurumsal yapıda olacağını düşünecek ve çözüm üretecek mavi yakalıların kafa yorması gereken şeylerden biri de bu konuya çözüm bulmak olmalıdır. Çünkü işçinin bu konuda fikir yürütecek mesleki eğitimi olsa zaten yapmayacaktır, belki de kadrolarında çalışan mühendis ya da teknikerlerden biri olacaktır, bu nedenle ondan bunu düşünmesini beklemek ona haksızlık olur.

Çözüm aslında çok basittir; “çalışan işçiye şantiyede ayrılacak haftada bir saatlik meslek içi eğitim seansları”.

Oliver Cromwell, "Daha iyi olmaya çalışmayan iyi olarak ta kalamaz" derken aslında bize bir soru soruyor; daha iyi olmak istiyor musunuz ?

Taşeronlarımızda ve onların çalışanlarında, belki de takım arkadaşlarımızda dahi bir bilinci oluşturmamız bu tür sorunlardan kurtuluşumuz olacaktır ; “Usta yevmiyesiyle çalışmak isteyen çırak, önce iyi bir kalfa olmalıdır.” demişimdir her zaman.

Nasıl mı en iyi çözümü bulabiliriz ?

Aşağıdaki resimde gördüğümüz işi yapan ustayla çalışmayarak.